Opšti podaci
Perzijski zaljev obuhvata površinu od 240.000 km², omogućavajući Iranu pomorske veze kroz Hormuški moreuz sa ostalim dijelovima zemljine kugle.
Najveća iranska ostrva nalaze se pretežno u Perzijskom zaljevu i Hormuškom moreuzu. To su ostrva: Gešm, Kiš, Lavan, Larak, Hormus, Hengam i Farur Bozorg. Najznačajnije luke Perzijskog zaljeva su Abadan, Horamšahr, Bandar Imam Homeini, Mahšahr, Dejlam, Rig, Bušehr i Bandar Abbas.
Uvod
Naziv vodene površine koja razdvaja Arapsko poluostrvo od Iranskog platoa, historijski i međunarodno poznate kao Perzijski zaljev po teritoriji drevnog Perzijskog carstva (koja se sada naziva Iran), počevši od 1960-ih godina osporen je od strane pojedinih arapskih zemalja. Povodeći se za svojim interesima u arapskom svijetu i sprovodeći svoju politiku usmjerenu protiv Irana, većina svjetskih ekonomskih i vojnih sila u posljednje vrijeme pokušava da nametne ovu nelegitimnu izmjenu naziva Perzijskog zaljeva, izvrćući historijske činjenice i na taj način vršeći indirektan napad na identitet i integritet Irana.
Skrnavljenje naziva Perzijskog zaljeva – napad na identitet Irana
Nebrojeni pisci i istraživači koji su stvarali u razdoblju od posljednjih nekoliko desetina stoljeća, u svojim djelima pominjali su naziv Perzijski zaljev (Persian Gulf na engleskom, Halidž-e Fars na perzijskom jeziku). U svijetu postoji na stotine drevnih mapa i više od nekoliko hiljada važećih geografskih karata koje svjedoče o vjekovnom postojanju Perzijskog zaljeva upravo pod tim imenom, no uprkos legitimnosti historijskih činjenica, Perzijski zaljev u posljednje vrijeme doživljava sudbinu mnogih geografskih odrednica čiji je naziv na mala vrata mijenjan što usljed aktuelnih političkih previranja, što zarad zadovoljenja interesa i ambicija svjetskih moćnika.
Da bi nepravda bila još veća, zagovornici preinačenja naziva Perzijskog zaljeva u Arapski zaljev koriste sve načine da svoju neprihvatljivu ideju indirektno plasiraju javnosti. Kao primjer može poslužiti naziv jedne avio-kompanije (Arabian Gulf Airlines) koja samim natpisom svog imena na avionima nameće ovu nelegitimnu izmjenu putnicima po aerodromima širom svijeta. Tu je još i masovno štampanje imena Arapski zaljev na kutijama šibica koje se dijele posjetiocima hotela i restorana, zatim štampanje netačne geografske mape u magazinu National Geographic, pa čak i brisanje naziva Perzijski zaljev u pojedinim dokumentima muzeja Luvr u Parizu. Navedeni primjeri jasan su dokaz zakulisnih radnji izvjesnih interesnih grupa koje nastoje da jedan od najbitnijih zaljeva na svijetu liše imena koje je oduvijek nosio, skrnaveći time ne samo zaostavštinu drevne Perzije, već i čitava poglavlja opšteprihvaćene svjetske historije.
No, nema mjesta sumnji da naziv Perzijskog zaljeva nije vezan za puku pripadnost jednoj naciji ili etničkoj grupi i da ne datira tek od prije nekoliko stotina godina, već je to historijska činjenica koja postoji zapisana u historiji već hiljadama godina. Od samih početaka pisane historije svijeta na stotine dokumenata i historijskih dokaza pokazuju da je naziv Perzijski zaljev postojao još od samih početaka civilizacije, te samim tim ima čvrste historijske korijene. Naziv Perzijski zaljev je vijekovima bio opšteprihvaćen kao jedini naziv ovog zaljeva u cjelokupnoj svjetskoj literaturi, sve do nedavne pojave zapadne propagande protiv Irana.
Historija Perzijskog zaljeva
Arheološka nalazišta na lokacijama brojnih primorskih gradova Perzijskog zaljeva kao što su Bušehr, Hark, Siraf, i luka Taheri, sugerišu postojanje 6.000 godina stare civilizacije duž južne obale Irana, odnosno Perzije, što dokazuje da je naziv Perzijskog zaljeva nastao iz historijski utemeljenog i opravdanog razloga, a po postojbini naroda drevnog Perzijskog carstva.
Iako nedostaju precizni pisani historijski dokumenti o mnogim pitanjima i događajima u periodu Ilamitske, Medanske i Asirske civilizacije, postoje nedvosmisleni i pouzdani podaci o nazivima koji su se koristili u to doba. Tako su Asirci more koje se nalazilo na jugu Irana nazvali Narmarratu, što znači Gorka rijeka, a 3.000 godina nakon naseljavanja Arijevskih plemena u pravcu juga Irana, narod koji se zvao Parsi započeo je svoju vladavinu na tom području i zaljevu dao svoje ime – Pars.
Kada su grčki moreplovci oko 1000. godine p.n.e. uplovili u vode Perzijskog zaljeva, u njima su zatekli brojne brodove, što trgovačke što vojne, i moreplovce koji su bili poznati pod imenom Parsi. Tako su grčki zemljopisci u svoje mape zabilježili da se zemlje koje se nalaze na Iranskom platou nazivaju Zemlje Parsa, ili Perzija, a zaljev čije vode zapljuskuju njihove južne obale – Perzijski zaljev. Grci su, šireći svoje teritorije i svoju kulturu, ovaj naziv prenijeli i drugim narodima, te je otuda naziv Perzijskog zaljeva vremenom postao opšte prihvaćen u cijelom svijetu.
Dr. Parviz Afšari, šef Istraživačkog centra za bliskoistočne studije i Perzijski zaljev pri Ministarstvu inostranih poslova Irana, na simpozijumu pod nazivom “Perzijski zaljev, višemilenijumski iranski identitet” održanom na Univerzitetu za izučavanje prirodnih resursa u iranskom gradu Gorganu, o ovom podatku je istakao sljedeće: “Ahamenidi u svoje vrijeme, što znači 600 godina prije nove ere, nisu imali nikakva iskustva o pomorskim vještinama i jedrenju, a znanja i vještine su vremenom stekli od Feničana.”
Čak i arapski historičari, pored ostalih, s tim u vezi navode da su za veoma kratko vrijeme narodi drevne Perzije do te mjere ovladali pomorskim vještinama da su vremenom ne samo usavršili do tada poznati pomorski transport, već počeli i da obavljaju pomorske poslove za narode drugih zemalja. Pored toga, izrađivali su i mape pomorskih puteva za potrebe brojnih zemalja toga vremena koje su se bavile pomorskim transportom. Nakon dinastije Ahamenida, tradiciju su nastavile i dinastije Aškanida i Sasanida, pri čemu je naziv Perzijski zaljev i dalje bio korišten i od strane vladara pomenutih dinastija, i od strane ostatka tada poznatog svijeta.
Ovaj trend nastavljen je i tokom narednih vjekova. Za vrijeme vladavine dinastije Safavida, pozicija Perzijskog carstva, a samim tim i Perzijskog zaljeva, je ojačala. Kada je šah Abbas protjerao portugalske kolonizatore iz tadašnje luke Comorão (Gameroon), strateški najvažnije u Perzijskom zaljevu, promijenio joj je ime u Bandar Abbas (Luka Abbas), čime je konačno stavljen pečat Perzije na identitet Perzijskog zaljeva. Nakon izumiranja dinastije Safavida, odnosno u vreme Afšarida i Zanda, a posebno u doba Gađarida, pomorske komunikacije postale su sredstvo od ključnog značaja u svjetskoj politici. Istovremeno, teritorijalna nadmoć Irana je slabila usljed kolonijalnih ambicija Njemačke, Holandije, Italije, Španije, Rusije, i sve prisutnije britanske dominacije na ovim prostorima. Žestoka konkurencija carske Rusije i Britanije u pogledu sticanja kontrole nad skupocjenim izvorima nafte duž obala Perzijskog zaljeva, oslabila je iransku moć i uticaj, te je neizbježno otvorila vrata za britansku prevlast u ovoj oblasti. Dakle, nameće se zaključak da ukoliko želimo da znamo na koji način i koliko dugo se skrnavi ime Perzijskog zaljeva, dovoljno je da još jednom pažljivije bacimo pogled na razvoj događaja vezanih za naftne rezerve Irana.
Zanimljivo je pomenuti da su čak i portugalski kolonizatori, za čitavo vrijeme svoje vladavine u regiji Perzijskog zaljeva (1507-1622), u svim svojim prepiskama i dokumenatima uvijek navodili naziv Perzijski zaljev. Međutim, nakon konfiskacije imovine Britanske naftne kompanije (današnji British Petroleum), protjerivanja ostalih engleskih kompanija i prekida odnosa između Irana i Velike Britanije početkom 50-tih godina prošloga vijeka, britansko Ministarstvo inostranih poslova po prvi put u svojim dopisima počinje da koristi novo ime – Arapski zaljev. I to je zapravo prvi dokumentovani atak na naziv Perzijskog zaljeva, a samim tim i na integritet Irana.
Politička pozadina narušavanja integriteta Irana
Godine 1966, Ser Charles Belgrave, predstavnik britanske krune u regionu Perzijskog zaljeva, pri kraju svoje misije a u vrijeme kada su Ujedinjeni Arapski Emirati još uvek bili engleska kolonija, izdao je knjigu pod nazivom “Arapski zaljev”, u kojoj implicira da bi, budući da bi arapski svet izuzetno cijenio kada bi se Perzijski zaljev zvao Arapskim, upravo to trebalo i učiniti – promijeniti mu ime!
U vezi s tim u arhivima britanske službene dokumentacije postoji izvještaj pod imenom “Perzijski zaljev”, u kojima britanski agenti navode da, iako Britanija priznaje historijsko ime Perzijskog zaljeva, taj naziv je u suprotnosti sa britanskim interesima, te se ističe neophodnost promjene imena u Arapski zaljev.
Dr. Afšari kaže: “Prvi zvanični i javni pokušaj promjene imena Perzijskog zaljeva seže do sredine 1930-tih, kada je britanska kolonijalna politika stajala iza toga. Godine 1930, već pomenuti Sir Charles Belgrave, tadašnji britanski izaslanik za region Perzijskog zaljeva i politički savjetnik emira (poglavara) države Bahrein, koja je vijekovima unazad bila jedna od iranskih pokrajina i još uvijek nije imala status samostalne države, podnio je izvještaj u kome savjetuje britansku vladu da iskoristi već oprobanu i dokazanu britansku politiku “zavadi pa vladaj” ne bi li ojačala poziciju Britanije u Zaljevu. A to će se, po njegovom mišljenu, najefikasnije postići ukoliko se promeni naziv Perzijskog zaljeva u Arapski zaljev. Ovaj prijedlog je u engleskoj vladi ozbiljno razmatran, no budući da je britanskoj imperiji u to vrijeme Njemačka predstavljala žestoku konkurenciju jer je započela da ojačava svoje pozicije u regionu, smatralo se da za takvu akciju nije pogodan trenutak, te ništa po tom pitanju nije preduzeto. Međutim, 1963. godine britanski dnevni list “The Times” u jednom od svojih članaka po prvi put javno objavljuje naziv Arapski zaljev, pokazujući time da ova ideja nije zauvijek odbačena, već da pojedini interesni krugovi u britanskoj vladi istrajno lobiraju u korist sprovođenja pomenutog prijedloga.
Neki lideri arapskih zemalja objeručke su prihvatili takvu inicijativu, te je poslije Drugog svjetskog rata, tačnije od 1957. godine, Irak u svojim proglasima i izvještajima počeo da koristi naziv Arapski zaljev. Poslije niza državnih udara, 1958. godine na vlast u Iraku je došao Abdul Karim Kasim, koji je intenzivirao antiiransku propagandu, a samim tim i propagandu protiv Perzijskog zaljeva.”
Kao glavni razlog ovakvog postupka, dr. Afšari navodi oštro suparništvo iračkog lidera Abdolkarim Kasima i egipatskog Džamala Abdol Nasera oko pozicije lidera arapskog svijeta, te je irački vrhovni vođa u cilju sticanja preimućstva po ovom pitanju po prvi put u arapskom svetu javno upotrijebio nelegitimni naziv Arapski zaljev. No usljed unutrašnjih sukoba u samom Iraku, a i zbog toga što Irak u arapskom svijetu nije imao poziciju koja bi se mogla mjeriti sa pozicijom Egipta, ovaj pokušaj ostao je bez rezultata, te je i sama ideja još jednom zamrla. Godine 1960, nakon zahlađenja odnosa između Irana i Egipta usljed arapsko-izraelskog rata, iračka nacionalistička Baas partija održala je kongres u sirijskoj prijestonici Damasku u prisustvu lidera Sirije, Iraka i Egipta, a na kome su se arapski lideri složili da je neophodno svim sredstvima se suprotstaviti tadašnjem iranskom šahu, te su i zvanično pozvali na promjenu naziva Perzijskog zaljeva u Arapski zaljev, i zahtijevali da se u buduće u svoj zvaničnoj komunikaciji i prepiskama prestane koristiti naziv Perzijski zaljev.
U tom cilju počelo je sistematsko brisanje naziva Perzijski zaljev. Na primjer, jednoj od najstarijih ulica u centru egipatske prijestonice Kaira koja se od nastanka zvala “Perzijski zaljev”, naziv je promijenjen u ime neke od poznatih egipatskih javnih ličnosti. Nakon prvog oružanog sukoba između Iraka i Irana 1970. godine i nesuglasica sa Ujedinjenim Arapskim Emiratima 1971. godine, širom arapskog sveta počinje medijska propaganda protiv Irana u vidu korištenja naziva Arapski zaljev, a izvjesni fanatični lideri izdaju objave i proglase kojima se poziva na bojkot naziva Perzijski zaljev. Od tada pa nadalje, u periodu između 1970. i 1990. godine, ne samo da je osporavano i obezvrijeđivano historijsko nasljeđe Perzijskog carstva, već su u pojedinim zemljama poput Iraka, u kome je Sadam Hussein već bio došao na vlast, izdavani novi udžbenici iz historije u kojima se nigdje ne spominje naziv Perzijski zaljev, već isključivo Arapski.
Dr. Afšari smatra da je Baas partija koja je u Iraku bila na vlasti od 1968. godine bila daleko upornija od egipatskih vladajućih struktura u inicijativi da se umjesto legitimnog naziva Perzijski zaljev koristi nelegitimni naziv Arapski zaljev. To se pokazalo kroz falsifikovanje historije u pomenutoj izmjeni historijskih udžbenika, jer se do tada pa i zadugo poslije toga u čitavom svijetu, pa i u arapskom, koristio naziv Perzijski zaljev.
Prema njegovim riječima, Iran nakon toga preduzeo određene korake u znak protesta protiv falsifikovanja historije a u cilju potvrđivanja svog nacionalnog identiteta i teritorijalnog integriteta, uputivši, između ostalog, Ujedinjenim nacijama zahtjev da se zvanično potvrdi historijski naziv Perzijskog zaljeva i spriječi dalje skrnavljenje historije i opšteprihvaćenih činjenica. Počevši od 1971. godine, Ujedinjene nacije su u više navrata upozoravale zemlje članice da je jedini legitimni naziv zaljeva koji razdvaja Iranski plato i Arabijsko poluostrvo Perzijski zaljev, te da obrate pažnju da ne dođe do skrnavljenja njegovog historijskog imena. Godine 2006, na 23. sjednici Ujedinjenih Nacija još jednom je potvrđeno ime Perzijskog zaljeva i naloženo svim zemljama članicama da je to jedini naziv koji je dozvoljeno koristiti.
Dr. Afšari dodaje da se već 15 godina u Iranu svake godine 30. aprila održava posebna ceremonija – Dan Perzijskog zaljeva, koja za cilj ima zaštitu i uvažavanja imena Perzijskog zaljeva. Na početku, kada je ova ceremonija ustanovljena, predstavnici većine arapskih zemalja odbijali su da prisustvuju programu, no sada se neke od tih zemalja odazivaju pozivu Irana i ne samo da prisustvuju obilježavanju ovoga dana, već uzimaju i učešća u pratećim aktivnostima. Jedan od predstavnika jedne od arapskih zemalja, na seminaru u Isfahanu izjavio je: “Već 30 godina naši udžbenici lažno su nas učili da je Perzijski zaljev zapravo Arapski. Sada ispravljamo nepravdu i kažemo – Perzijski zaljev. Da bi se nepravda ispravila, potrebno je izuzetno puno upornog prosvećivanja i kulturnog rada.”
Dr. Afšari skreće pažnju da je naziv Perzijskog zaljeva uvijek bio i ostao jedna od prioritetnih tema na dnevnom redu svih vlada Islamske Republike. U vrijeme predsjedništva ajatolaha Hatamija usvojen je zakon kojim se naglašava da je dužnost svih organa vlasti da čine maksimalne napore u cilju zaštite imena Perzijskog zaljeva, a ovaj je zakon još jednom potvrđen i na početku predsjedničkog mandata dr. Ahmadinežada.
Dr. Afšari smatra da je potrebno preduzimati što više akcija kojima bi se afirmisalo ime Perzijskog zaljeva. Na primjer, imenovanje bar po jedne ulice ili trga, stadiona i bolnice u svakom gradu po Perzijskom zaljevu; osnivanje različitih udruženja koja bi za cilj imala afirmaciju Perzijskog zaljeva; postavljanje odgovarajućih informativnih internet sajtova; uvođenje predmeta i seminara poput poznavanja Perzijskog zaljeva u program diplomskih i doktorskih studija; štampanje publikacija i članaka; održavanje konferencija i simpozijuma; izrada seminarskih radove i teza vezanih za poznavanje Perzijskog zaljeva; održavanje konferencija na univerzitetima i u obrazovanim centrima i slično. To su samo neke od aktivnosti koje bi potpomogle odbrani zemlje i očuvanju historijskog nasljeđa Irana.
Šef Istraživačkog centra za bliskoistočne studije i Perzijski zaljev pri Ministarstvu vanjskih poslova Irana, dr. Afšari, smatra da je ono što najviše uznemirava sve Irance, zapravo falsifikovanje slavne historije Irana, u čemu su udjela imale skoro sve zemlje u okruženju. Kada se u Iranu kaže Perzijski zaljev, ne podrazumijeva se da čitav zaljev pripada samo Iranu, kao što se ne insistira ni da se Omansko more naziva Iranskim samo zbog toga što se obale Irana protežu i duž njegovih voda!
Zaključak
Većina ljudi bar donekle je upoznata sa Darvinovom teorijom evolucije i prirodne selekcije. Suština te teorije jeste da u prirodi veću šansu za preživljavanje imaju one jedinke koje imaju više sposobnosti i mogućnosti za život i reprodukciju u odnosu na jedinke koje iz bilo kojih razloga nisu sposobne da pobijede prirodne uslove i da im se prilagode. Ovi potonji, osuđeni su na propast.
Posebne osobine i sposobnosti svake jedinke putem genetskog nasljeđa prenose se na potomstvo, a ovaj proces postepeno vremenom rezultira evolucijom poželjnih osobina. Kompleksnost čitavog današnjeg svijeta dugujemo upravo tome. U proučavanju historije ljudske civilizacije od ključnog su značaja, osim evolucije, i mutacije koje dovode do slučajnog otkrića ili promjene toka života i svijesti. Na primjer, kaže se da je prošlo na hiljade i hiljade godina prije no što je ljudsko prešlo put od slučajnog otkrića glasovne komunikacije do komunikacije zajedničkim jezikom sa svojom vrstom, odnosno do odgonetanja fonetskih znakova i značenja njihovih kombinacija. Otkriće vatre i načina njene kontrole i upotrebe, otkriće pisma, keramike, metalurgije, tekstila i drugih ljudskih dostignuća, iako je u početku teklo veoma sporo i trajalo jako dugo u poređenju sa brzinom današnjeg napretka, svako je ponaosob uzročnik gigantskog napretka i ubrzanja u evoluciji, što je vremenom dovelo do podizanja ljudske civilizacije na viši nivo, i uvijek iznova otvaralo nove vidike za budućnost.
Rezultati arheoloških istraživanja pokazuju da je Iranski plato veliko ledeno doba zadesilo znatno prije nego današnju Evropu (prije oko 17 hiljada godina). Prije ledenog doba, ovo područje nije bilo ispresijecano pustinjama, već je bilo zastrto zelenilom i bujnom vegetacijom, natopljeno vodama brojnih rijeka i jezera, i izuzetno pogodno za potpuno uslovan život prvobitnih ljudskih bića. Ispitivanje uzoraka sa pojedinih arheoloških lokacija poput onih u podnožju planine Zagros (ravnice pokrajine Khuzestan) i drugih, sugeriše da je u tim regionima postojao razvijen društveni i socijalni život, i da su njihovi prvobitni stanovnici imali mogućnost da pripitomljavaju životinje, da se bave poljoprivredom, kao i da love uz pomoć luka i strele, kamenih sječiva i sličnog oruđa koje su pravili.
Jedan od najvećih problema u to vrijeme bilo je prelaženje rijeka i putovanje vodenim tokovima, što je bilo neophodno u cilju pronalaženja novih mjesta za lov ili boljih klimatskih ili bezbjednosnih uslove za život. Logično bi bilo pretpostaviti da je čovjek od životinja naučio da pliva, a da je slučajnim otkrićem zaključio da povezujući grane i debla drveća i razapinjući životinjsku kožu preko njih može preći i veće vodene površine.
Migracije i putovanja predstavljala su sastavni dio života. Stanovnici Iranskog platoa ljeti su putovali ka sjeveru a zimi ka jugu, a naročito ka plodnoj regiji pokrajine Khuzestan. Instinktivna težnja naših predaka bio je pristup ostrvama koja su se mogla vidjeti na sjeveru Perzijskog zaljeva, i taj njihov poriv poveo ih je vjerovatno na prvo pomorsko putovanje preko prozirnih tirkiznih voda Perzijskog zaljeva ka obalama obližnjih ostrva. Arheološka otkrića pokazuju da su u to vrijeme školjke, lijepo i rijetko kamenje koje mi danas nazivamo dragim ili poludragim, bili korišteni za ukrašavanje kao i pri trgovini. Nakit i predmeti kakvi su se mogli naći samo na ostrvima, a koji su pronađeni na brojnim arheološkim lokacijama duboko u unutrašnjosti zemlje, dokaz su direktnog kontakta između naroda koji je ta područja naseljavao i mora. Zajednice koje su živjele u oblasti Mezopotamije kao i u ravnicama Khuzestana (Susa), usljed direktnog kontakta sa rijekama koje se ulivaju u Perzijski zaljev, odnosno usljed kontakta sa vodama samog Perzijskog zaljeva, najvjerovatnije su prvi ljudi koji su osvojili ostrva u Perzijskom zaljevu. Motivi talasa i mora korišteni su u šarama i crtežima kojima je oslikavana grnčarija Ilamitske civilizacije (Susa) iz 4000. godine prije nove ere, što sugeriše duboku povezanost ove civilizacije sa morem i rijekama.
Vremenom i sa ovladavanjem vještinom jedrenja, oblast Perzijskog zaljeva postala je središte kroz koje su prolazili nebrojeni vojni i trgovački brodovi, pa je tako Perzijski zaljev dobio glavnu stratešku ulogu u uspostavljanju odnosa sa susjednim civilizacijama. U to vrijeme jedan od najbezbjednijih i najjeftinijih načina prevoza, bilo je korištenje pomorskih puteva. Put je vodio od rijeke Tigar a zatim preko sjeverne obale između plitkih pješčanih plaža do obala Perzijskog zaljeva, gdje bi se roba utovarala ili istovarala, a zatim nazad kroz Hormuz put dalekih obala Indokine. Do sada još uvijek nisu sprovedena iscrpna arheološka istraživanja na ostrvima Perzijskog zaljeva i nije dobijen nedvosmislen dokaz koji bi potvrdio da su narodi Ilamitskog porijekla živjeli na ostrvama Perzijskog zaljeva, no logičan zaključak koji se sam nameće jeste da bi bilo za očekivati da su pomorci toga vremena svakako posjetili ostrva u blizini obale, da su tu lovili ribu ili vadili bisere, a nije nemoguće ni da su ta ostrva koristili kao privremena skladišta hrane i pića.
Na arheolozima i historičarima novih generacija je da pomoću intenzivnih i iscrpnih arheoloških istraživanja u regionu Perzijskog zaljeva osvijetle do sada od pogleda skrivene tajne ovog drevnog mjesta, i da u ime svojih predaka a zarad svojih potomaka još jedanred potvrde historijsko nasljeđe slavnog Perzijskog carstva – identitet Irana.
